«Την καρδιά μου
μ’ αξίνες σκάψτε βαθιά.
Τινάξτε στο φως την ψυχή μου»
ΚΑΙΤΗ ΔΡΟΣΟΥ
Στη θρησκεία η διαδικασία της κάθαρσης είναι η αποτίναξη των παθών, η τελετουργική απαλλαγή από το μίασμα της αμαρτίας. Το σώμα και η ψυχή αποκτούν προσεκτική απόσταση από τις υλικές ηδονές, τα θέλω και την θνητή μεμψιμοιρία. Η ανθρώπινη φύση ασπάζεται την λιτότητα, την ταπεινοφροσύνη, διώχνει το μανδύα της έπαρσης και εξαγνίζεται. Σώμα και πνεύμα γίνονται προσοδοφόρο έδαφος για να υποδεχτούν τα θεία και μία επικείμενη πνευματική αναγέννηση.
Στη λογοτεχνία, ο κεντρικός ήρωας μίας ιστορίας υποβάλλεται σε μία σειρά δοκιμασιών μέχρι να φτάσει στη συναισθηματική κάθαρση. Μόνο μέσα από μία συμβολική μεταμόρφωση αποκτά την απαραίτητη σοφία που απαιτείται για να αλλάξει το ρου της ιστορίας. Μόνο τότε η έκβαση των γεγονότων μπορεί να επιφέρει το τέλος του ταξιδιού του ήρωα ή την απαρχή μίας νέας κατάστασης. Στο θέατρο «κάθαρση» είναι η λύτρωση από τη συναισθηματική φόρτιση που νιώθει ο θεατής ενός τραγικού έργου, όταν επέλθει η λύση του δράματος και αποκατασταθεί η ισορροπία και η ηθική τάξη.
Η λέξη «Κάθαρση» δικαιώνει τη μυσταγωγία και την κατάνυξη που την ακολουθεί από τους Αρχαίους τραγικούς μέχρι τη σύγχρονη εποχή και την Επιστήμη της Ψυχολογίας. Η «ψυχική κάθαρση» στη μελέτη του ανθρώπινου ψυχισμού είναι συνυφασμένη με τη αποβολή των παθών που ρυπαίνουν την ψυχή και κρατούν ένα άτομο μακριά από την πνευματική εξύψωση και την ψυχική ανάταση.
Ο Σίγκμουντ Φρόιντ, ιδρυτής της Ψυχαναλυτικής Σχολής, ψυχίατρος και νευρολόγος, υπήρξε ένας από τους σπουδαιότερους στοχαστές του 20ου αιώνα. Πολλοί τον αποκαλούν και ως «πατέρα της Ψυχολογίας». Παρόλο που οι θεωρίες του διχάζουν σήμερα την επιστημονική κοινότητα, εντούτοις το έργο του δεν παύει να αποτελεί το θεμέλιο λίθο της επιστήμης της ψυχολογίας.
Στην αρχή της καριέρας του μαθητεύει κάτω από το μυθολογικό κεφάλι του πασίγνωστου Γάλλου νευρολόγου Ζαν Μαρτάν Σαργκάν. Στην εκπαίδευσή του στο Παρίσι ο νεαρός Σίγκι ενστερνίζεται και ο ίδιος την μέθοδο της ύπνωσης. Πίσω στην Βιέννη συνεχίζει την μελέτη της μεθόδου της ύπνωσης μαζί με τον φίλο και συνεργάτη του νευρολόγο Γιόσεφ Μπρόιερ. Στο βιβλίο τους «Μελέτες για την Υστερία», καθορίζουν την «κάθαρση» ως μία θεραπευτική διαδικασία με κύριο σκοπό την ανάκληση αναμνήσεων και συναισθημάτων υπό τη μορφή εξομολόγησης (ψυχανάλυσης) μέσα από την άρση των «αντιστάσεων» και των μηχανισμών άμυνας του ασθενούς. Αφού οι τραυματικές μνήμες περάσουν στο συνειδητό ο ασθενής μπορεί να τις περιεργαστεί και μέσα από την αναβίωση των συναισθημάτων να θεραπευτεί το ψυχικό τραύμα.
Ο Φρόιντ σε όλη του τη ζωή δουλεύει πυρετωδώς και αδιάκοπα. Προσπαθεί να τελειοποιήσει τις μεθόδους του και να βρει την πιο αποτελεσματική θεραπεία για την ανθρώπινη ψυχή που νοσεί. Προσεγγίζει τα περιστατικά και τους ασθενείς του με επιστημονική ακεραιότητα και ιατρική σκοπιά μα υφαίνει με λογοτεχνική ευαισθησία τις θεωρίες του.
Ο λατρεμένος του Σαίξπηρ, η post-mortem διάγνωση του Φρόιντ για τα επιληπτικά επεισόδια του Ντοστογιέφσκι ως σωματοποιημένη αυτοκαταστροφική ενοχή που απορρέει από την υποσυνείδητή επιθυμία του να φονεύσει τον πατέρα του. Ο Μωυσής του Μιχαήλ-Άγγελου και τα στάδια αυτορρύθμισης συναισθημάτων για τη διάσωση του συλλογικού καλού, η Αγία Άννα του Ντα Βίντσι, η αγάπη του για την Όπερα και κυρίως η πασίγνωστη προσωπική συλλογή του Φρόιντ με τα αρχαιά αγαλματίδια που στόλιζαν το επιβλητικό γραφείο του στη Βιέννη.
Η φήμη της Ψυχαναλυτικής Σχολής του Φρόιντ φτάνει τα πέρατα του κόσμου και ταυτόχρονα το 1930 του απονέμετε το υψηλού κύρους βραβείο λογοτεχνίας “Goethe Prize of the City of Frankfurt”. Τις ώρες που δεν κουράρει ασθενείς ή γράφει τα συγγράμματα του μέσα σε νεφέλες καπνού από τα 20 πούρα που καπνίζει κατά μέσο όρο ημερησίως, οργώνει τα σοκάκια της Βιέννης. Είναι ένας κυνηγός θησαυρών στην εμπορική αγορά αρχαιοτήτων της πόλης.
Η μεγάλη του αδυναμία είναι το μπρούντζινο αγαλματίδιο της θεάς Αθηνάς που χωρίς εκείνο δηλώνει πως «δεν μπορεί να σκεφτεί τον εαυτό του». Το πιστό αντίγραφο της Σφίγγας και του Οιδίποδα από το Γάλλο νεοκλασικό καλλιτέχνη Ζαν Αγκουστ Ντομινίκ Ινγκρες, του δίνει την έμπνευση να συστήσει στον κόσμο την θεωρία του για το «Οιδιπόδειο Σύμπλεγμα» χρησιμοποιώντας τον ελληνικό μύθο σαν σημείο αναφοράς.
Αναλύει τη σχέση ανάμεσα στη λίμπιντο και την επιθετικότητα ως τα δύο βασικά ένστικτα που τα επονομάζει ως «‘Ερως και Θάνατος». Η αυτό-καταστροφική ενόρμηση που την ονόμαζε θάνατος είναι η ασυνείδητη επιθυμία για απελευθέρωση από τις δυσκολίες της ζωής. Ενώ η δεύτερη ενόρμηση ο «έρως» λειτουργεί με βάση την αρχή της ικανοποίησης και της ηδονής.
Λόγω της έκρυθμης πολιτικής κατάστασης, μετά από την άνοδο του Χίτλερ και την εισβολή του στην Αυστρία το 1938, ο Φρόιντ αναγκάζεται να μεταναστεύσει στο Λονδίνο. ο Εβραϊκής καταγωγής Σίγκμουντ Φρόιντ, εξόριστος περνά τα τελευταία χρόνια της ζωής του στο Λονδίνο μετά από τις ικετευτικές παρακλήσεις της Ακαδημαϊκής Κοινότητας που ήθελε να διασφαλίσει την προστασία του λαμπρού επιστήμονα. Το 1938 ο γηραιός πλέον Σίγκμουντ Φρόυντ μεταβαίνει στο Λονδίνο, μαζί με την κόρη του και συνεχιστρια του έργου του Άννα Φρόιντ και τη συλλογή με τα αγαλματίδια που κοσμεί το νέο γραφείο. Έπιπλα, αγαλματίδια και βιβλία σε μία πανομοιότυπη αναπαράσταση του γραφείου που άφησε πίσω του στη Βιέννη.
Η κατάσταση της υγείας του επιδεινώθηκε και το 1939 σε ηλικία 83 ετών νικήθηκε από τον καρκίνο στο λάρυγγα. Το γραφείο του με τη συλλογή με τα αγαλματίδια συνεχίζει να λειτουργεί ως μουσείο προς τιμή του.
Ο ίδιος ο Φρόιντ πολλές φορές παραλλήλισε τον ψυχαναλυτή με τον αρχαιολόγο που με τη σκαπάνη του – τη μέθοδο της ψυχικής κάθαρσης- έσκαβε τα έγκατα και τα μύχια της ανθρώπινης ψυχής και να φέρει στο φως ξεχασμένους θησαυρούς, ερεθίσματα και εμπειρίες της παιδικής ηλικίας, που βρίσκονται θαμμένες μέσα στο ομιχλώδες τοπίο του ασυνείδητου.
Γεωργία Καραολή